Mijn ouders hebben een nieuwe frituurpan gekocht. Niet zozeer omdat de oude aan vervanging toe was, maar meer vanuit gemak. Een beetje frituurpan kost tegenwoordig namelijk maar twee tientjes. “Dat schoonmaken van die frituurpan is zo’n gedoe en zo vaak gebruiken we hem niet, dus dan is het gewoon makkelijker een nieuwe te kopen, kost maar €25,-”. Ik hoor het mijn moeder nog zeggen: “Een koopje, heerlijk toch!”

Maar, zo makkelijk kwamen ze er niet vanaf. Ze zijn inmiddels wel gewend dat ik over een breed scala aan thema’s graag mijn ‘kijk op de wereld’ deel. Het voelde haast alsof ik het snoep van een klein kind afpakte toen ik het argument inbracht dat deze aankoop vanuit duurzaamheidsoogpunt niet de meest optimale beslissing was. Van zeer content met deze nieuwe spotgoedkope aankoop, naar het besefmoment dat ze bij de beslissing een nieuwe frituurpan te kopen niet verder hebben nagedacht dan het gunstige aankoopbedrag en het gemak. Ik denk in alle eerlijkheid dat het kroketje dat ze er die zaterdagavond mee hebben gebakken er niet minder om smaakte, maar kennelijk had ik mijn moeder toch aan het denken gezet…

Een week later zat ik namelijk bij mijn ouders aan de keukentafel en mijn moeder was enthousiast aan het vertellen over haar dag. Ze was druk bezig geweest met een cadeautje voor een dertigtal collega’s. Met een voldane glimlach zei ze: “ja en ik heb dus gezegd dat mijn dochter veel met duurzaamheid bezig is en dat het goed is als we kiezen voor een duurzaam cadeau”. Uiteindelijk viel de keuze op een herbruikbare koffie ‘to go’ beker. Ik had vervolgens tien vragen kunnen stellen over materiaalkeuze, waar de bekers besteld zijn, wat de kostprijs is, vanuit welk land de bekers geleverd worden etc, maar dit deed ik niet. Ik was gewoon trots en genoot van mijn moeders enthousiasme. Uiteindelijk gaat het namelijk niet om die dertig herbruikbare bekers, maar om het feit dat ze erover is gaan nadenken, dit met andere mensen bespreekt en vervolgens handelt naar het nieuwe inzicht. Het zaadje is geplant en met de juiste verzorging en aandacht groeit dit vanzelf.

 Welkom bij de ‘ver-van-mijn-bed’ show

 Een gevoel van verantwoordelijkheid is een voorwaarde voor het daadwerkelijk handelen. Voelen we ons niet verantwoordelijk genoeg, dan ondernemen we meestal geen actie. Als we kijken naar de uitdagingen van ons huidige lineaire productieproces zit precies daar de zere plek. Sociaal psychologen noemen dit fenomeen: ‘the diffusion of responsibility’, oftewel de spreiding van verantwoordelijkheid. In de Nederlandse volksmond noemen we dit ook wel ‘de-ver-van-mijn-bed-show’. We worden niet direct met de consequenties geconfronteerd en voelen daardoor ook niet de verantwoordelijkheid te handelen.

Het is mijns inziens ook niet gek dat we regelmatig worden overvallen door een ‘ver-van-mijn-bed-show’ gevoel. Bij de aankoop van een product hebben we totaal geen zicht op de omstandigheden waaronder het product is gemaakt, waar komt het materiaal vandaan, wie heeft het gemaakt, hoeveel keer is het verscheept? Dit is ook niet de informatie die de producent met mij wil delen. De producent wil mij vooral vertellen dat ik dit product echt nodig heb en dat ik het nu spotgoedkoop kan aanschaffen. En het knappe is dat zij al weten dat ik een product nodig heb nog voordat ik het zelf weet! Elke keer als ik mijn e-mail open heb ik minstens drie mails van mijn favoriete merken dat ik nu met korting mag komen shoppen. Ik betrap mijzelf er regelmatig op hoe snel ik vervolgens producten in mijn winkelmandje heb liggen. Producten die ik niet echt nodig heb en waar ik niet specifiek naar op zoek ben. Dit klinkt herkenbaar, toch? Het is bizar hoe we dagelijks onbewust worden beïnvloed door slimme marketing en reclame. Marketing en reclame die ons verteld dat ons leven nog beter en leuker wordt met de nieuwste gadgets, die grotere auto en de laatste mode.

Tip voor de mensen die ook regelmatig binnen no-time allemaal spullen in hun winkelmandje hebben die ze eigenlijk helemaal niet nodig hebben; zeg je online nieuwsbrieven op. Houd je mail een stuk overzichtelijker en geloof mij, je komt veel minder snel in de verleiding!

De omgekeerde wereld

Bij de aanschaf van een product word je bijna altijd ook eigenaar van het product. Bij dit eigenaarschap horen bepaalde verantwoordelijkheden. Zo bepaal jij als consument waar het product uiteindelijk terechtkomt. De consument is veelal de laatste schakel in de keten en heeft hiermee het lot van het product in handen. Als je erover nadenkt is dit een hele kromme gedachtegang. Bij de totstandkoming heeft het product een hele keten doorlopen, van grondstof tot eindproduct. De verschillende producenten die onderdeel zijn van deze keten zijn voor ons veelal onbekend, net zoals de ins- en outs van het productieproces en de consequenties voor mens en milieu die gepaard gaan met de genomen beslissingen. Allemaal keuzes en consequenties waar ik als consument geen zicht en invloed op heb. De verantwoordelijkheid voor die keuzes ligt echter niet bij de producent, maar deze wordt doorgeschoven naar de consument. Ongevraagd word ik verantwoordelijk voor de eindbestemming van het product. Een verantwoordelijkheid waar de meeste consumenten zich helemaal niet bewust van zijn. Het resultaat, een grote berg afval met onschatbare waarde aan grondstoffen en materialen die allemaal in de anonimiteit belanden en niet meer herwonnen worden.

‘It’s vintage baby’

Gelukkig zien we de laatste jaren steeds meer een tegenbeweging ontstaan. De slimme marketing experts hebben de woorden ‘tweedehands’ en ‘oud’ vervangen voor ‘refurbished’ en vintage kopen is tegenwoordig per definitie hip. In alle eerlijkheid gaat dit het probleem van ons lineaire productiemodel, dat enkel gericht is op consumeren en economische groei, niet verhelpen, maar het geeft wel aan dat mensen en ook producenten steeds meer inzien dat producten prima een tweede of derde leven kunnen krijgen.

Het is mooi te zien dat producenten deze verantwoordelijkheid steeds meer naar zich toe trekken. Het zijn inmiddels niet meer alleen consumenten die producten tweedehands doorverkopen, tegenwoordig verkopen ook steeds meer producenten refurbished producten. Zo ben ik al jaren fan van de refurbished iPhone. Voorheen voornamelijk vanwege de goede prijs-kwaliteit verhouding en omdat ik wat telefoons betreft niet per se op zoek ben naar het nieuwste toestel. Door het lezen van het boek ‘De verbogen impact’ van Babette Porcelijn kwam ik erachter dat ‘spullen’ op nummer 1 staan in de impact top 10. Deze top 10 laat zien waarmee wij Nederlanders de meeste impact op de planeet veroorzaken. Ik was me er helemaal niet van bewust dat al die, voornamelijk technische, spullen zoveel impact hebben op onze leefomgeving. Voor mij een eye opener, want ik heb weinig met gadgets en technische snufjes en ben dus net zo tevreden met een refurbished product.

Zo vond ik laatst ook een refurbished muziekbox van JBL. Deze wilde ik al een tijdje hebben. Fijn om muziek te luisteren in het park of tijdens het koken. De nieuwe muziekboxen waren ook in de uitverkoop en dit scheelde uiteindelijk maar een paar euro met het refurbished product. Voorheen had ik zeker een nieuw product gekozen in mijn favoriete kleur. Nu was ik meer dan bereid de concessie op kleur te doen en koos ik bewust voor een refurbished item.

Op deze site kun je zelf berekenen wat jouw score is op de impact top 10. Leuke manier om je bewust te worden van je eigen impact en te zien waar veranderingen in je dagelijkse leven de meeste impact hebben. 

Niet nadenken maar voordenken

 Er zijn honderden dingen die ik (nog) beter zou kunnen doen vanuit duurzaamheidsoogpunt. Ik denk dat je het nooit helemaal perfect kunt doen en dat is voor mij persoonlijk ook niet het streven. Er zijn dingen waar ik geen concessies op wil doen. Zo weet ik dat vliegen ontzettend veel negatieve impact heeft, maar vind ik reizen het allerleukste dat er is. Ik wil dus geen concessie doen op het ontdekken van de wereld. Wel merk ik aan mezelf dat ik aan de voorkant kritischer nadenk over mijn reisbewegingen. Afgelopen december was ik drie weken in Colombia. Een schitterend land en om in drie weken zoveel mogelijk van het land te zien had ik maar liefst drie binnenlandse vluchten op de planning. Voorheen dacht ik hier nooit bij na. Natuurlijk kan ik zelf ook wel invullen dat vliegen niet goed is voor het milieu, maar op de een of andere manier kunnen we de consequenties van onze daden op de lange termijn goed buiten beschouwing laten als we hier op de korte termijn voldoening uithalen. Toch merkte ik voor het eerst dat ik het niet prettig vond. Met de nieuwe kennis en inzichten die ik had opgedaan, voelde zoveel vliegen niet juist. Ik hoop dat ik nog veel mooie plekken op de wereld mag ontdekken, maar ik kijk nu wel kritischer naar de bestemming en benodigde reisbewegingen. Blijven we in Europa, kunnen we dan met de trein of auto. Gaan we buiten Europa, kunnen we dan naar een land waar we veilig over land kunnen reizen, of een kleiner land zodat de reisafstanden beter te behappen zijn.

Het is mijn nieuwe stelregel, niet nadenken, maar voordenken. Niet alleen met reizen, maar eigenlijk met alle keuzes en aankopen die ik doe. Probeer het maar eens. Je zult versteld staan waar het toe leidt als je van de automatische piloot afgaat en jezelf aan de voorkant de vraag stelt of je een product echt nodig hebt en bedenkt welke bestemming je aan het oude product gaat geven. Zo zijn er indianenstammen die bij hun handelen rekening houden met de volgende zeven generaties. Voor ons wellicht iets te hoog gegrepen, maar niks mis mee om meer voor te denken en kritisch(er) te kijken naar ons eigen handelen en de impact op mens en planeet!